Gülşan Memetova

– Adıñız, soyadıñız?

– Gülşan Memetova. Aqayımnıñ soyadı.

– Milletiñiz ne?

– Qırımtatarım, balam.

– Qaçıncı senesi ve qayerde doğdıñız?

– 1939 yılı, Gurzufskaya soqağında, Aqmesçitte doğdım.

– Sürgünlik vaqtında qorantañızda qaç adam bar edi?

– Bitam, anam, eki tizem, eki bala.

– Qayerden sizni sürgün ettiler?

– Şu oturğan yerimizden de sürgün ettiler, balam, Gurzufskayadan.

– Sürgünlikten evel siz nenen oğraşa ediñiz?

– Bizler bala edik, analarımız çalışa edi, balam. Bitam evde bizlerni baqa edi, ayvan baqa edi, ev baqa edi.

– Mayıs 18-inde sizge sürgünlik aqqında nasıl ilan ettiler?

– Ey balam, pek yaman ağır vaqıt edi. 17-inde babam Sevastopolden (Aqyar) Odessağa komandirinen, yeşil maşnaçıqlar, arbiy maşnaçıqlarnen kete edi. O yerden keçkende, babam başını öyle etip, çıqarıp baqqan. Komandiri: “Ne içün, ne, ğaliba, bir güzel qız kördiñmi, ya?”- degen. “Yoq”- degen, “Evimizniñ yanıñdan ketemiz”- degen babam. «Ya ne içün bu vaqıtqa qadar aytmadıñ? Aylandır maşnañı»,- degen şoförge. Şoför aylandırğan maşnañı, evge kelgenler. Gurzufskiy o yerçikte de, yaqınçıq. Evge kelgenler. Ana, bizler endi babamnen körüştik, anamlarğa haber ettiler, anamlar keldiler. 17-nde şu balaban toy dayın cıyın yaptılar, qolum-qomşu, soy-sop toplanıp. Gece çıqtılar… qaranlıqta, pek yahşı aqlımda. Olar çıqtılar, sağlıqlaştılar, bir şeyden haberleri yoq. Gece, 18-i endi mına. Gece 18-nde, taq-taq-taq qapı qaqıldı. Pek yahşı aqlımda. Açsalar qapını: “Çıqıñız!” – dedi asker. Bitam qart. “Çıqıñız, sizni sürgün eteler!» – dedi. Çıqtıq biz de bir kolmeçiklerimiznen, ayağımızda nalınçıqlarnen. Anam şaşmalap, ne yapmağa da bilmeyler. Askerniñ de bizge pek layın soyu rastkeldi. Bir kereden evden anamlarnı çıqardılar, bir şey aldırmadılar evden. O qadar ay yarıq edi, balam. Mına, aynıñ 15-i edi, er alda. Alâ daa közümniñ altıñda. Tom-tögerek ay. Bitam Qurannı aldı maramaçıqnen, başqa bir şey yoq. Anam soñ qomşu azbarğa çıqıp, pencereni parlap, bir-eki bir şey, aqça, aşamağa bir-eki bir şeyler aldı da, anavınen vagonlarğa alıp kettiler. Vagonlarda ne olğanını aqlımda yoq, doğrusı kerek.

– Askerler sizni zorladılarmı?

– İtep-itep, zorlap: “Miniñiz maşnağa, ketiñiz anda!”- dep ayttılar. Ayvanlarımız, sığırlarımız bağıra, köpegimiz bağıra. O qadar müşkül vaqıt oldı. Allah birevlerge köstermesin, bir milletke bizim körgenimizni, ya Rabbim.

– Sizlerni ne yerde topladılar?

– Bizni Simferopolde (Aqmescit) topladılar, balam, mına vokzalda.

– Anda qaç adam bar edi, aqlıñızdamı?

– Çoq edi, çoq edi. Ne qadar olğanını bilmeyim, balam, men. Çoq, pek çoq. Er kes ağlaşa edi. Ağlay-ağlay, bağıra-bağıra, er kes biri-birine yapışıp…

– Sizni anda çoq tuttılarmı? Tura ediñizmı çoq anda?

– O qadarlığı aqlımda yoq, balam. Ne qadar anda oturdıq bilmeyim.

– Trenge mingen soñ ne hatırlaysıñız?

– Trenge mingenimde bilgenim tek pek çoq kişi bar edi vagonnıñ içinde. Er kes ağlaşa edi. Qartlar bir yaqta, apaylar bir yaqta, balаlar bir yaqta. Kimseniñ bir şeyden haberi yoq edi, bir şeyden haberi yoq. Ne aytmağa da bilmeyler. Qur-qur er kes ağlay. Balalar ağlay, qartlar ağlay.

– Vagon aqlıñızda barmı? Vagon nasıl edi?

– Qap-qara vagon, balam, qap-qara vagon, ne ışıq, ne de bir şey. Araları bar edi, olar azçıq-azçıq, soñ kündüz endi kelgende, aralıq-aralıq mına böyle azçıq-azçıq rusça aytqanda “şöloçki” bar edi, o aqlımda.

– Ayaqyol, su bar edimi?

– Yoqtı, balam, ayaqyol degil, anda bir çullar köşege bir teşik yaptılar da… Bir çulçıq astılar, er kes, aqay olsun, apay olsun, bala olsun, anda işimizni bitire edik epimiz.

– Vagon içine ava kire edimi?

– Pek yaman tınçıq edi, pek yaman tınçıq edi vagonlarnıñ içi. Nefes almaqnıñ çaresi yoq edi. Onı bilem.

– Aşamaq içün bir şey bar edimi?

– Aşamaq içün bir-eki bir şey anam arttan barıp aldı, bir-eki dane alğan. Tutum bir şeyçık yoq edi, ne urba, ne de bir şey.

– Vagon toqtasa, çoq tura edimi?

– Vagonnı toqtata ediler. O qadar…

– Ne qadar tura edi?

– O qadar men saatını bilmeyim, balam, amma toqtata ediler, bir parça toqtata ediler. “Vagonlarğa miniñiz!” – dep, soldatlar bağırmağa başlay ediler. Er kes çapa-çapa, kim bir yerden bir suv tapa, biri bir şey tapa, ya da bir keregini, işte, baqa. Ana, bir daa vagonlarğa çapa-çapa, qalıp ketken soyları da ola edi, başqa vagonlarğa mingen soyları. Çoq turmağa bermey ediler, çoq turmay ediler.

– Ölgen adamlarnen ne yapa ediler?

– Ölgen adamlarnı çıqara ediler, qalğanını men bilmeyim, balam, o qadarlığını bilmeyim. Bir aqlımda…

– Vagonda çoq adam öldümi?

– Çoq adam, balam, çoq öldü.

– Yol uzun edimi?

– Yol pek uzun edi. Aqlımda, pek aqlımda tura, Volganı keçkenimiz, Kuybuşevden. Anavı menim aqlımda. Su, balaban köpür aqlımda, bizni Uralğa ketirdiler. Bizni Uralğa töktüler. Molotovskaya vilâyeti, Krasnokamsk şeeri. – Soñ ne vaqıt ve qayerge sizni alıp keldiler?

– Ana, Krasnokamsk, Molotovskaya vilâyeti. Anda bizni ketirdiler. Anda daa suvuq edi, daa suvuq edi anda. Epimizni anda töktüler, baraqlarğa epimizni.

– Qorantañızdan bir kimseni coydıñızmı?

– Yoq, yolda coymadıq, bizim qorantada yolda coymadıq.

– Sürgün etilgen yerde sizni nasıl qarşıladılar?

– O qadarlığı aqlımda yoqtır, balam, nasıl qarşılağanlarını.

– Keldiñiz, aqlıñızda ne bar?

– Baraqlar aqlımda, bataqlıq yerler, qaldırımlar ağaçtan edi, tahtadan yapılğan qaldırımlar bar edi, çünki er bir yerde bataq edi. Pek kop kişiler bataqqa tüşip, ölgen soyları de oldı. Öyle yerlerde edik. Anda nesi bar, balaban kâğıt kombinatı bar edi, men anamlardan laf eşitkenimden. Ana halqlarnı o fabrikalarğa işke epsini qoydılar, aş payı berdiler. O aqlımda. Şu baraqlarğa sıq-sıq olsada, qorantalarnıñ çoqusını qoydılar.

– Birinci aylar yerleşüv ve yaşayış nasıl edi?

– Biz balamız, balam, anamlar çalışa edi.

– Ne yapa ediler?

– Bu kombinatta çalışa ediler, tezyalarda çalışa ediler. Ana, aş meselesi, anda qartop çoq edi, yardım etkenler ola edi, bir-eki bilgen kişiler işte, yerli kişiler. Kimerisi barsınmı, yoqsınmı – asıl alıpberecegi yoq edi, ama anamlar çalışıp, öyle qıynaldılar, işten ağırlıq etip.

– Andan siz ne vaqıt kettiñiz?

– Andan biz 1947 senesi, babam daa orduda edi. 1947 senesi qaçtıq Uraldan Asiyağa, Leninabadqa, Çkalovsk şimdi Çkalovsk, Leninabadqa qaçtıq. Andan soñ babam cenkten kelip, bizni qıdırıp tapıp, o, da mında keldi. Ana, işke kirip, çalışıp, bir yerde yerleştik.

– Ne vaqıt ve Qırımnıñ qaysı köşesine siz qayttıñız?

– Birinci sefer biz 1966 senesi kelgen edik aqayımnen, büyük oğlumnen. Kezinip kelgen edik. Sevastopolge (Aqyar) bardıq, Aqmesçitte oldıq. Soñ aqayım barıp bir-eki yerden soraştırdı: «Kelsek oturmağa ikamet qaydı olurmı? İş qıdıram» – dedi. Babam cenk iştirakçisi, nişannen mukâfatlanğan edi. «Eger vesiqalarnı ketirse, bir şey yapmaq mümkün olur» – dediler. «Eger vesiqalarnı ketirse, soñ baqarmız işinizni, eger razılıq bolsa yerleşmege, soñ biz cevap berermiz» – dediler. Özümiz köçüp kelgende, 1988 balalarnen köçüp keldik.

– Qayda?

– Keldik doğru mında, keldik Bağçasarayğa. Bağçasarayda işimiz olmadı, mında dostumızğa keldik. Dostumızıñ tanışı bar eken, satılıq ev bar eken, bardıq o evni taptıq. Ev de ev, işte. Ne de olsa, başımıznı soqmağa bir yer taptıq, onı aldıq bir kereden.

– Bu yerniñ adı ne? Qayda keldiñiz?

– Biz Stepnoy soqağında oturdıq. 1989 s. mına bu Russkaya soqağına keçtik. Men 1988 s. arbiy qısımğa endi işke kirdim. Amurskiyge (Alabaş Qoñrat) keldik.

– Sürgünlikten evel neni arzu ete ediñiz?

– Ne aytayım, balaçığım. Ösüp, büyüp işte… muabetlik, sağlıq-selametlik analarımız qıynaldı, bizler oqumağa qıynaldıq.

– Bala olğanıñızda arzularıñız barmı edi?

– E, o şeyge qalğanda epimiz oqumağa istey edik, bir yerlerge kirmege istey edik.

– Kim olmağa istey ediñiz?

– Men başta ekim olmağa istey edim. Soñ, özüm qan körsem, qorqam. Soñ keçti. Ticariy institutına kirdim, ğıyabiy bölügine. Üç sınıfnı oqudım, soñ bala doğdı, taşladım.

– Qırım siziñ içün ne edi?

– Qırım bizim içün Vatan edi, balam. O, evimiz, elimiz, barmız bereketimiz , epimiznin yüregi mında edi. Ne qadar Asyada otursaq da, aqılımızdan Qırım çıqmay edi. Analarımıznıñ babalarımıznıñ ağlağanını bilem. Radioda sesler çıqqanda tatarlarnıñ ağlağanlarını bilem, biz de qoşulıp ağlay edik. Arzumız

– Qırım edi. Ana, bu laf çıqqan soñ, bizler epimiz bala-çağa çoq çapqalap ketemiz, ketemiz. Ne qadar qıyın olsada, o qadar aqçamız da yoq edi, o qadar çaremiz de yoq edi, amma er kesnen biz de, Allahqa şükür, çıqtıq yerimizden. Şükür, şimdi pek raat yaşaymız. Allahqa şükürler olsun.