Cevair Saliyeva

–Selâm aleyküm!

–Selâm aleyküm.

–Adıñız, soyadıñız?

–Celil qızı Cevair.

–Doğğan seneñiz ve yeri?

–Menimkimi? Men 1938 senesi avgustnıñ 14-ünde doğdım, köyümiz – Degirmenköy. Şimdi Zaprudnoye deyler.

–Qaydan sürgün etildiñiz?

–Oradan, o evden… Yalta rayonı Degirmenköy. Şimdi “selo” deyler, ne deyler, rusça “selo” deyler.

–Qayda sürgün etildiñiz?

–Qayda? Nege…Uzbekistanğa… Başta Namangan vilâyeti bir Olmaz degen kolhozına tüştik, soñ anam anda baqtı, kördi – çöl, bir şey yoq. Ondan tez-tez yaqınğa pamuq işhanesi bar edi. Anam soñ o pamuq işhanesine keldi, bizni alıp keldi. 1944 senesi köçürgen olsalar, büyükanam…biz Qırımdan çıqqanda anamnıñ anası Saile büyükanam… Babam emek ordusında, cenkke aldılar, Aqmescitte lagerde edi. Anam oña aş ketirecek edi o gecesi, çuvalnen mahsulatları azır edi. Saçlarnı örüp otura edi, başını yuvıp, saçlarnı örüp otura edi. Gece qapımız qaqıldı. Bir çoyun pişken süt… “Aman sizge 15 daqqa vaqıt, köçeceksiñiz bütün köynen. Bizim köyümiz de balaban edi: orta maalle, keçme maalle, cami maalle. Qaç dane vesiqalı… ne olmay da, köydeşler körüşüvi olsa, anda da bardir. Soñ, bizni turğuzdılar, endi 15 daqqa vaqıt. Rahmetli büyükanam bizge birer şişe süt toldırıp berdi. Boynumızğa da, ağamnen ekimiz balalardan, bir dane Quran, anamnıñ Quranı, bir danesi büyükanamnıñ Quranı. Eki balağa birer Quran, birer şişe süt. Elimizden tuttı… Anam da anavı azırlağan babamğa alıp ketecek çuvalnı: aşını, ötmegini qoydı, türmege alıp ketecek çuvalnı… Onıñnen beraber çıqtıq yolğa. Men çoq oqup olamadım, birinci, ekinci, üçünci, dört sınıfqa bardım. Ekinci sınıfqa barğanda, men endi sınıfta qaldım, çünki 1949 senesi 24 noyabirde anam öldi. Babam Özbekistanda Namanganda… Anam anda kelgen soñ pamuq işhanesine, babam (cenk bitti) maden ocağına tüşti, Tulağa. Tula vilâyetinde şahtada babam vesiqalarına baqmadı, andan qaçıp kele, bizim qoranta olğan yerge. Namanganğa keldi, babamğa komendant ketmek içün 24 saat berdi. Qalmaycaq anda. Soñ babam anda qalmadı… Emirsali ağa onı, o vaqıtta Emirsali ağa endi Özbekistanda bağçalarda: alma, yüzüm bağçalarında bahçivan edi. Soñ babam ayta: “Qorantamnı taptım, böyle-böyle komendant maña 24 saat berdi. Endi qayda baracam bilmeyim, soñ vesiqalarım da yoq” – dey. “Men qaçıp keldim” – dep ayta. Soñ bu Emirsali ağa: “Olmasa olmasıñ vesiqalarıñ” – dey, ve kolhozda babamnı alıp qala. Alıp qalğan soñ, bağçağa işçi, kolhoz işçisi olaraq… Men de özüm kolhozda çalıştım. 7 yıl iş stajım… Kolhoz boyunca udarnik edim, Stahanovka. Kolhoz boyunca qol maşnası bergen ediler, Oktâbrskoyde çaldılar. Tikişleri alâ daa tura. Soñ bu alıp qala babamnı. Balaban…o bağçada alma quruta ekenler, qurutıcını qoyğan, soñ yollay ediler quruğanlarnı. Alma qurusı, işte, armut… Anda çalışmağa alıp qala… Soñ o qurularnı… Uzun bir baraq bar edi. O baraqnıñ içine, boş soyunda bir qoranta o köşede, bir qoranta bu köşede, o köşede, işte. Qaç dane adam sığa o baraqnıñ içine qoranta taqım: kimniñ aqay-apay, kimniñ eki balası bar, kimniñ bir balası bar, anda yerleştirgen ediler ev olğanına qadar. O baraqta, o bağça, sovhozniñ edi, yanımızda beşinci bölük bar edi, soñ biz anda oturdıq. Soñ babam o yerde, o baraqnıñ içinde, bir köşede, oña yer berdiler… soñ babam bizni çağırtıp… O vaqıtta tek çagırtmaq mümkün edi. Pamuq işhanesinden Namanganğa aldı.

–Siz anañıznen ediñizmi?

–E, anamnen, büyükanam…1944 senesi köçürgen olsalar, büyükanam hastalandı, qart adam, onı barıp hastahanege qoydılar. Artından öldü, dep ayttılar. Soñ büyükanam öldü, endi anam qaldı, ağam qaldı, men qaldım. Babam aman bizni kelip kördi da, oña 24 saat berilgen soñ, ketti Emirsali ağanı taptı. Onı tapqan soñ: “Qorantam felân yerde, qorantamnı kördim, maña 24 saat vaqıt berdiler, olmasa- tutıp qapatacaqlar” – dedi. “Meni bir yerge yerleştir, qorantamnı mında alayım” – dep, babam Namangandan bizni Hakulabad stantsiyası edi o, pamuq işhanesiniñ Hakulabad stantsiyası, aman bizni Namangandan Yangiyülge alıp kele, o bağçanı, o baraqnıñ içinde oturdıq bir parça. Oturğan soñ, 1947 senesi mart ayı edi. Şimdi o qadarı aqılımda endi… Bu sovhoznıñ özüniñ 36 gektar alma bağçası bar edi, o bağçanı (Türkmenistanıñ edi) qaytarmağa emir çıqtı. Biz endi sovhozda qalamayıq, biz qaldıq kolhozda, kolhoz işlerine. O bağçanı bir parça qullansınlar dep, kolhozğa bergen ediler. Babam kolhoz işçisi, anam da ölgenine qadar kolhoz işçisi edi. Endi sovhoz bağçasını qaytarıp alğan soñ, bu kolhozda qırımlılar ne qadar bar edi, anda 11 dane qırımlı bar edi, ğaliba. Olarğa qısımlarğa bölmek, plan qoyula, yüzümniñ arasını qısımlarğa bölmege, yüzüm bağçası, alma bağçası yapmaq kerek, saçılacaq yaş fidanlar, yüzüm saçılacaq. Soñ babamlar yüzüm gektarını qısımlarğa böle ediler. O zeminlikniñ ögünde azçıq yılğa kete edi, yolğa tüşkene qadar. Soñ babam qaldı kolhozda, anam qaldı. Anam endi 1949 senesi… eki yıl zeminlikte oturdıq. Yağmur yağsa, beş-altı (basamaq), topraqtan altı-yedi merdiven çuqurğa tüşemiz, soñ evge kiremiz. Qapımız açıla, qapımıznıñ ögünde balaban bir çuqur, töpeden yağmur yağsa, çuqur suv tola. Yağmur toqtağan soñ, suv taşıla, köterip atıla töpege. Zemlânkadan soñ 1947 senesi bu Esan ağa degen reisimiz, bağçalarda 11 dane qırımlı çalışa, yüzüm planı qoyuldı, yaş bağça saçıldı, alma saçıldı, vaqıt kelse qartlar tereklerni pıtaylar, qırımlılar çalışa. Soñ bu zeminlikten soñ, aşağıda kanalnıñ tübünde bir 100 metr kenarından on yıllıq mektep quruldı. O yerde mektepniñ doğurlığında merkeziy kontorağa qadar bir yol açtılar da, eki yolnıñ kenarında başta qırımlılarğa plan berdiler, ev. Zeminlikten…Soñ o planğa babamlar endi özleri tırışıp, işte, tek divarlarnı köterip berdiler, qalğan işlerni kim tez-tez avağa, vaqıtqa köre işte, kirmege… İşte, o yerde evimiz bar edi, mında kelgene qadar o evde yaşadıq.