Emine Ganiyeva

Men – Ganiyeva Emine. Ana-babam Bağçasarayda yaşadılar.

Ağam, tatalarım… sürgünlik vaqtında, sürgünlik degil, kulaklarnı cezalav vaqtında, ağam andan ketti ve Asan Bayğa keldi, şu köyde 2 odaçıq satın alıp, anda yaşadıq. Ondan soñ Sollarğa köçtik. Sollardan endi ağamnı askerlikke aldılar.

O, Aqyarda, Qara deñiz flotında hızmet etti. Cenk anda başlandı, ağam Aqyarnıñ mudafaasında iştirak etti. Nemseler Aqyarnı zapt etkende, olar tunnelge kettiler. Tunnelde 300 künden çoq bulundılar, bütün diviziyanen beraber. Tepeden bombalar atıla edi, lâkin yeñmege olamadılar. Soñra nemseler deñiz tarafından kelip, olarnı suvda boğmağa istediler. Stalin bu aqta haberdar olıp, "teslim olmağa" emir etti.

Ve olar teslim oldılar. Az degil, 10 ya da 20 asker degil, tamamen bir diviziya anda buluna edi. Şimdi endi onı aytacam. O qadar çoq insan esir oldı ki, sıra Aqyardan Aqmescitke qadar uzana edi. O qadar çoq insan esir oldı. Olarnı "kartofelnıy gorodok" degen yerge alıp kettiler. Qayerde olğanını bilmeyim.

Taqatsız, açlıq çeke ediler, er kün öle ediler. Öleler, saba ise büyük araba kele, mevtalarnı yükleyler ve bir çuqurğa alıp keteler. Ağam yalandan özüni ölü kibi kösterdi. Onı da şu arabağa yüklep, alıp kettiler. İşte, andan endi qaçıp ketti. Gece qaçtı, ölülerniñ arasından, ve kene askerlege barıp qoşuldı.

Soñra biz… Biz Sollarda yaşay edik. Sollarda cenk başladı, nemseler kündüz kele, partizanlar ise gece. Böyleliknen partizanlar Sollarnı bir afta qorçaladılar, ve nemselerge kirmege izin bermediler. Babam pek işkir, sağlam adam edi. Partizanlarğa 2 künde bir qoy soya edi. Anam olarğa aş pişire edi. Şimdi endi ketmege vaqıt kelgende… Partizanlarnıñ bu yerlerinde dört köşeli bir şeyleri bar edi, ne olğanını bilmeyim. O, babama 30 ya da, bilmeyim, 300 ruble berdi, babam almadı, o, almay edi.

Sizde komandir yaşay edi.

E, komandir. Babam körmegende, o paranı asqınıñ artına qoydı, anam tek 1-2 künden soñ kördi. "Bu nasıl para?" – dep soradı. "Olar maña berdiler, amma men almadım. Demek ki, anda qoydılar. Bu olarnıñ parası." Babañız komandirge üle bağışladı. Bunı hatırlamayım. Bundan soñ Sollarnı ateşke bermege istediler. Babam Bağça Elige köçti. Anda eki, üç, dört ay yaşadıq, ve geceniñ birinde yolqapımız qaqıldı. Babam çıqtı. "Kim keldi?" – dep soradı. Anda ise, şimdi aytarım, Fedâ Yablonskiy edi. Fedâ Yablonskiy, o, göñülli edi. Oña «Fedâ Göñülli» er kes ayta edi. "Urbamnı deñiştirmege izin beriñiz" – dep rica etti. Babam razı oldımı, ya da yoq, bilmeyim. Saba kene qapı qaqıldı. Babam saatqa baqıp: «Saat 4 oldı. Bizge turmaq kerek" – dedi. O, turdı, kiyindi, anda ise endi 2 asker tura. "Ne içün qapını açmaysıñ?" – dep soradılar. "Yoqsa silâ saqlaysıñmı?" Babam ise:"Nasıl silâ? İsteseñ qıdır. Tapsañ, onnen öldür meni" – dedi. Dolapnı açtılar, baqtılar, qıdırdılar. Babamnıñ ustrası bar edi, onı aldılar. Şu ustranı qayramaq içün qayış bar edi. Onı da aldılar ve ayttılar: "Аzırlanmaq içün 15 daqqañız bar". Babam ise: "Ne demek bu? Menim oğlum cenkleşe, qorantasını ise çıqaralarmı?" – dep soradı. Askerlerden biri: "Biz bilmeymiz. Bu Stalinniñ emiri. Episi tatarlar sürgün etile" – dep cevap berdi. Babam ayta: "Men barıp komandirni tapayım, oña aytayım."

Ve ketti. Komandir ise: "Bu Stalinniñ emiri. Onı lâğu etmege aqqımız yoq. Episi tatarlar sürgün etile" – dep ayttı. "Men şimdi saña maşna bereyim. Mebelden ğayrı er şeyni ala bilesiñ. Er şeyni al" – dedi.

Babam, elbet, çaresi olğanı qadar şeylerni yükledi. Maşna ketti, şeylerimizni tütün anbarına yerleştirdiler. Soñra saat 12-de arabalar keldi, 6 qorantanı bir arabağa mindirdiler. Babam ise başqa arabalarnen de paylaşa edi. Böyleliknen kettik. Evimiz qaldı, sığırımız qaldı. Aynı şu gece sığırımız buzavlay edi, o, da qaldı. 20… 26 balqurt sepetligi qaldı. 8 sepet qaldı. Bütün evdeki mebel, qartop, er şey qaldı.

Anam ağlay. "Oğlum askerlikte, qızım qorantasınen Köktaşta, ekinci qızım Qarasuvbazarda oquy. Evde kimse yoq. Men nasıl yaşaycam? " – dep ağlay. "Bizni de atacaqlar" — dey. Bizni yüklediler, Canköyde, er alda, kete edik. "Nuriye, Nuriye!"- anam qıçıra. Qarasuvbazarğa yetip kelgen soñ: "Nuriye, Nuriye, Nuriye, Nuriye!" – dep bağırdı. Nuriye onı eşitti. Canköyge kelgen soñ ise, er vagonnı baqıp çıqtı. "Ana! Ana!"- dep seslendi ve taptı. Endi olarnen beraber kettik. Ne qadar ketkenimizni bilmeyim, yalan aytmayım, Volgovskaya vilâyetine barıp yettik. Molotov şeerine keldik, ondan soñ barjağa yüklediler, ondan Kama özenine alıp keldiler. Özenge. Babam hastalandı. Ne içün bilmeyim, siñirlene edi, onıñ içün hastalanğandır. Bababmnı özenge atmağa istediler, biz ise ağlamağa başladıq. "O, ölmedi! Ne içün, komendant?!" Babam başını köterip: "Men sağlamım, men tez ölmem. Menim qorantam bar. Olarnı baqmaq kerek"- dedi.

Gaynğa barıp çıqtıq, anda ise Çertan köyü bar. Şu köyge keldik, bizni baraqlarğa yerleştirdiler. Baraqlarda… Ne edi olarnıñ adı? Ne ise… Em bitler, neler tek yoq edi. Bitledik! Bitledik! Komendant babamnen dostlaştı. Kelip: "Mecit, ne yapmağa bilesiñ? Demirci olıp çalışırsıñmı?" – dep soradı. Babam: "Çalışırım"- dedi. Demirci olıp çalıştı.

Ağaç kömürini yapa edi. Men kiçik olsam da, çökürlerni yaqa edim, tatam oquy edi, anbarda alıcı olıp çalıştı. Soñra onıñ yanında tamğacı olıp çalıştım, odunnı tamğalay edim. Soñra çuvadar da olıp çalıştım. Telefonlar yoq edi, malümatnı ise alıp ketmek kerek edi. Çertandan cayav 25 kilometr, 3 köyni keçip, qatnay edim. 25 kilomterni keçe edim. Soñra ormanda kestirme yolnı taptım. Ormandan 15 kilometr 2 tarafqa barıp kele edim. Soñra varaqalar berilmege başlandı. Er 15 kün çalışmağanlarğa ve çalışqanlarğa berile edi. Çalışqanlarğa aylıqnı çuvaldan tikilgen sırt çantasınen alıp bara edim. Para, varaqalarnı alıp ketire edim, insanlar menim kelecegimni bile, toplana ediler. Ne vaqıt ketirecegimni bekley ediler. İç kimse menden ne para, ne çantanı, ne varaqalarnı çalmadı. Maña varaqalarnı, paranı bereler, men ise oqumış degil edim, de sayam, de saymayım, çantağa qoyıp kete edim. Bir kere bile meni kimse aldatmadı, bir ruble, bir varaqağa bile. Kimerde saya, kimerde saymay edim… Bir kere sayğanda, bir varaqa masa tübüne tüşti, muhasebeci ise: "Emine, bir varaqañ masa tübüne tüşti!" – dedi. O vaqıt insanar öyle namuslı edi. Böyle de yaşadıq.

Soñra ağam cebeden qaytqan soñ, bizni Özbekistanda qıdırdı. Özbekistanda degil, Uralda olğanımızni bilip, bizni alıp qaytmaq içün çağıruv yolladı. O vaqıt anam endi keçingen edi, 55 yaşında edi, 1947 senesinde. Babam ise 70 yaşında edi. Babam şu çağıruv aqqında eşitti, anam ise endi vefat etken edi. "Körmesem bile, sağ olğanını bilsem, bu yeter" – dep ağlay edi. Oña bilmege öyle de qısmet olmadı, babam ise bildi. Ağam künlerniñ birinde tatamnen maña posılka yiberdi. Men 25, 30, 50 kilometrni keçtim… Men o vaqıt 17 yaşında edim, cayav 50 kilometr keçtim. Er yer qar, 40 derece suvuq. Posılka keldi, onı aldım, 8 kilogrammlıq yükni arqam üstünde orman yolundan keçip ketirdim. Ne aytayım?

Bilgenimni ayttım, balam. Belki bir şey unuttım. Belki bir şey söylersıñız? Men endi unutam, elbet. O vaqıt kiçik edim, bazı şeylerni hatırlamayım, şimdi ise hatırlavlarımnı yazam, mına bir defterim bar. Yazam, yazam, añlatmağa ise… Şimdi ne aytayım… "Ural dağı". "Ural dağı" yazğan edim, mında bar.

Men Uralda yaşadım,
Taş-toprağını çaypadım,
Qartop-çöplük aşadım,
Yaş canımnı qurtardım.
Men Uralda yaşadım,
Eki yanağımnı körmedim,
Suvuğını aşadım,
Yaşlığımnı keçirdim.

Ağa-qardаş, babalar Vatanını qorçalay,
Canlarını acımay, elâk ola çoq canlar.
«Vatanım" dep cenk etti, "Vatanım" dep can berdi,
Vatanından ayırdı, qart-yaşını, qorantasını yoq etti.
Stalin degen yolbaşçı
Sökti millet tamırnı,
Sürgün etti çır-çıplaq,
Bala-çağa, qartını.
Maşnlar aşıqtı,
Ev – eşyalar cayıldı,
Ayvanlar da mañraştı,
Köpek-mışıq ağlaştı.
Ayırdılar Vatandan,
Ev – barqımız, ayvandan,
Ayırdılar mevtadan, ana-baba, qardaştan.
Çoq horlandı, qıynaldı,
Elâk oldı çoq canlar.
Aylar keçti, yıllar keçti,
Qırımtatar ep ağlay.
Gromıko aşıqtı,
Şaşmaladı-şaşıldı,
Gazetağa yazdırdı,
Yüzümizni qızarttı.
"Qırımtatar milleti bu dünyada yoq!" – dedi.
"Yoq" degeni yoq oldı,
Millet adını buldı.
Çoq sağ olsun Gorbaçöv,
Millet adını taptırdı,
"Böyle millet bar! – dedi,
Qırımtatar hanlığı».